🌸🍃﷽🍃🌸

✍خدمات اجتماعی امام سجاد (علیه السلام) که در منابع معتبر تاریخی ثبت شده‌اند، نشان‌دهنده‌ی توجه عمیق ایشان به محرومان، ترویج عدالت و تقویت بنیان‌های اخلاقی جامعه در شرایط خفقان اموی هستند.

🔹مهم‌ترین این خدمات با استناد به منابع تاریخی عبارتند از:

۱. حمایت پنهانی از فقرا
امام شبانه و ناشناس به خانه‌ی نیازمندان غذا و مواد ضروری می‌بردند. این اقدام چنان مستمر بود که پس از شهادت ایشان، آثار پینه‌بستن شانه‌های مبارکشان ناشی از حمل کیسه‌های سنگین، توجه غسل‌دهندگان را جلب کرد. منابع متعدد از جمله «حلیة الاولیاء» (ابونعیم اصفهانی)، «کشف الغمه» (علی بن عیسی اربلی) و «بحارالانوار» (علامه مجلسی) تصریح می‌کنند که ایشان هزینه‌ی زندگی ۱۰۰ خانواده‌ی بی‌بضاعت در مدینه را تأمین می‌کردند و پس از وفاتشان، مردم دریافتند که امدادگر ناشناس، امام سجاد (ع) بوده‌اند .

۲. پرداخت بدهی‌های نیازمندان

امام به‌طور فعال بدهی‌های افراد درمانده را می‌پرداختند. نمونه‌ی بارز آن، زید بن اسامه بود که در بستر بیماری به دلیل بدهی ۱۵٬۰۰۰ دیناری گریه می‌کرد. امام با اطمینان‌بخشی به او، تمام قرضش را تسویه نمودند. این رویداد در منابعی چون «ارشاد» (شیخ مفید) و «مناقب آل ابی طالب» (ابن شهرآشوب) آمده است .

۳. رفتار انسانی با بردگان و خدمتکاران

امام با زیردستان با کرامت رفتار می‌کردند و خطاهای غیرعمد آنان را می‌بخشیدند:
- هنگام وضو، کنیزی ظرف آب را روی صورت امام ریخت و ایشان را مجروح کرد. امام نه تنها عذرخواهی نکردند، بلکه او را در راه خدا آزاد کردند .
- در روایتی دیگر، کنیزی غذا را ریخت و ترسید؛ امام برای آرامش او، آزادی‌اش را اعلام نمودند .
- همچنین در «الخصال» (شیخ صدوق) آمده است که امام حتی بردگان را «پسرم» خطاب می‌کردند و آنان در حضور ایشان احساس امنیت داشتند .

۴. کمک‌های اقتصادی و اشتغال‌زایی

امام با خرید زمین‌های بایر و تبدیل آنها به باغ‌های خرما، هم به توسعه‌ی کشاورزی کمک می‌کردند و هم برای فقرا شغل ایجاد می‌نمودند. در «مناقب» (ابن شهرآشوب) ذکر شده که برای هر درخت خرما دو رکعت نماز می‌گزاردند، که نشان‌دهنده‌ی تلفیق عبادت و خدمت اجتماعی بود .

۵. تأکید بر رعایت حقوق مردم

کتاب «رسالة الحقوق» اثر امام سجاد (ع)، یکی از نخستین متون مدوّن درباره‌ی حقوق متقابل افراد در جامعه است. این رساله حقوق همسایه، همکار، فقرا و حتی اعضای بدن را شرح می‌دهد. به‌عنوان مثال، در بخش حق فرزند می‌فرمایند:
> *«تو مسئول آموزش ادب نیکو و راهنمایی او به سوی پروردگارش هستی»* .

۶. حمایت از آسیبدیدگان اجتماعی

پس از فاجعه‌ی «حرّه» (کشتار مردم مدینه توسط سپاه شام در ۶۳ ه.ق)، امام به بازماندگان کمک‌های گسترده کردند. منابعی مانند «تذکرة الخواص» (سبط ابن جوزی) و «اعیان الشیعه» (سید محسن امین) تأکید می‌کنند که ایشان تنها کسی بودند که یزید به دلیل احترام، از بیعت‌گیری از ایشان صرف‌نظر کرد .